nauczycielka oddziału zerowego

II specjalność - logopedia

ROZWÓJ MOWY DZIECKA

 Na prawidłowy rozwój dziecka i jego powodzenia szkolne w dużej mierze wpływa mowa. Ona ułatwia nawiązywanie kontaktów społecznych, pozwala precyzyjnie kontaktować się, jest także narzędziem w zdobywaniu informacji. Dzięki mowie możemy wyrazić własne sądy, uczucia i upodobania.

Zaburzenia i wady wymowy w znacznym stopniu utrudniają osiąganie sukcesów w szkole, w szczególności w zakresie czytania i pisania.

Pod koniec wieku przedszkolnego (ok.6 r.ż.) od dziecka oczekuje się poprawnego wymawiania wszystkich dźwięków (głosek) oraz swobodnego posługiwania się mową. Często jednak u dzieci w tym okresie występują zaburzenia mowy. Dlatego też powinno się możliwie wcześnie rozpocząć usprawnianie i korygowanie wszelkich zaburzeń.

 
          Powstawanie poszczególnych głosek w rozwoju mowy dziecka, przebiega następująco:

        Podstawą do sensownej pomocy i sterowania rozwojem mowy dziecka jest dokładna znajomość przebiegu i różnicowania tego, co prawidłowe dla danego okresu rozwojowego, a co może być sygnałem patologii.

 Dzieci 6-letnie (w klasach „O”) powinny wymawiać prawidłowo wszystkie głoski i poprawnie budować zdania pod względem gramatycznym i składniowym. Ich mowę powinien cechować również właściwy akcent, rytm i melodia.

Opanowanie mowy uzależnione jest od wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Dla prawidłowego kształtowania i rozwoju mowy konieczne jest prawidłowe funkcjonowanie:

-        aparatu artykulacyjnego (wargi, język, podniebienie, policzki, uzębienie);

-        aparatu fonacyjnego (krtań, gardło, jama nosowa);

-        aparatu oddechowego (płuca, oskrzela, tchawica);

-        ośrodkowego układu nerwowego;

-        narządu słuchu.

 Istotny jest także poziom rozwoju umysłowego i emocjonalnego oraz odpowiednie warunki środowiskowe i społeczne. Wadliwe funkcjonowanie jednego z tych elementów komplikuje prawidłowe kształtowanie i rozwój mowy. W efekcie mogą powstać różnego rodzaju zaburzenia i wady.
        Do grupy przyczyn zewnętrznych zaliczamy:

-        czynniki pochodzenia środowiskowego (naśladownictwo, nieprawidłowa mowa rodziców, rodzeństwa, środowiska podwórkowego);

-        brak zainteresowania rozwojem mowy ze strony rodziców.

Jeżeli zaburzenia mowy wiążą się z czynnikami zewnętrznymi, wtedy interwencja logopedyczna daje zdecydowanie optymistyczne prognozowanie. W grupie przyczyn wewnątrzpochodnych rezultaty są uzależnione od rodzaju i stopnia zaburzenia, czasu interwencji logopedycznej, wieku dziecka, współpracy z rodziną, placówką oświatową (przedszkolem).

        O wadzie wymowy mówimy wtedy, gdy odbiega ona od normy fonetycznej ogólnie przyjętej w danym języku.

          Nie wszystkie wypowiedzi odbiegające od poprawnej, powszechnie przyjętej wymowy świadczą o jej wadzie. Do wad wymowy nie można zaliczyć:

-        form rozwojowych mowy dziecięcej (wiemy, że do 5 r.ż. dziecko ma prawo nie wymawiać pewnych głosek);

-        nie jest wadą wymowy posługiwanie się gwarą, żargonem, dialektem;

-        upraszczanie wymowy wyrazów wynikające z naturalnego sąsiedztwa głosek np.: kwiat – kfiat, strug – struk, itp.;

-        nie jest wadą, ale powszechnym błędem sylabiczne wymawianie spółgłosek: b-by, sz-szy, itp.;

-        jeżeli dziecko w mowie potocznej wymawia niepoprawnie pewne głoski, ale potrafi je właściwie wymówić w izolacji, w wyrazach zawierających daną głoskę, czy zestawach wyrazów to może być nieprawidłowa wymowa związana z gwarą czy też sposobem mówienia w środowisku dziecka.

 Wadę możemy podejrzewać zawsze, gdy mowa dziecka znacznie odbiega od poziomu rówieśników.

 Wady wymowy mogą mieć różny charakter i różny stopień nasilenia: od braku wymowy jednej głoski, poprzez ciężkie wady, utrudniające lub uniemożliwiające kontakt dziecka z otoczeniem. Najczęściej spotykaną wadą wymowy u dzieci jest nieprawidłowe wymawianie jednej, wielu, a czasem niemal wszystkich głosek.

 Powszechną wadą artykulacyjną jest dyslalia, czyli nieprawidłowość wymawiania jednej głoski, wielu głosek, a nawet niemal wszystkich głosek od razu. Przy zachowanym rytmie, melodii, akcencie mowa jest niewyraźna, mało lub zupełnie niezrozumiała.

 W obrębie dyslali mieszczą się:

-        seplenienia (międzyzębowe, boczne);

-        rerania;

-        kapacyzm (nieprawidłowa wymowa głosek tylnojęzykowych: k, g);

- ubezdźwięcznianie (bezdźwięczność) – wymawianie głosek dźwięcznych bezdźwięcznie, np. woda-foda, wałek-fałek, gada-kada.

Innym rodzajem wad wymowy jest nosowanie (występuje przy rozszczepach), które może mieć charakter zamknięty lub otwarty.

           Oddzielną grupę wad wymowy stanowi jąkanie objawiające się:

-        powtarzaniem sylab lub wyrazów w nagłosie;

-        przeciąganiem początkowej głoski;

-        przeciąganiem lub powtarzaniem całych zespołów sylab i wyrazów.

Wszystkim tym objawom mogą dodatkowo towarzyszyć tiki, współruchy, czerwienienie.

 
          Podejmując pracę z dzieckiem o zaburzonej mowie logopeda rozpoczyna od postawienia diagnozy, a następnie dobiera odpowiednie metody i techniki. Diagnoza logopedyczna nie jest aktem jednorazowym. Pogłębiana jest często w trakcie zajęć. Zdarza się, że wymaga wsparcia innych badań specjalistycznych np. pediatrycznych, audiologicznych, psychologicznych, neurologicznych, a nawet chirurgicznych.

          Praca logopedyczna przebiega etapami, które stanowią m.in.:

-        przygotowanie narządów artykulacyjnych, fonacyjnych i oddechowych;

-        wywołanie żądanej głoski;

-        łączenie jej z innymi głoskami;

-        zastosowanie ćwiczonej głoski w wyrazach i w połączeniach wyrazowych

-         następnie w zdaniach, opowiadaniu, aż do zautomatyzowania i włączenia do wypowiedzi potocznych.

Każde ćwiczenie najpierw wykonywane jest wzorcowo przez prowadzącego – logopedę. Materiał ćwiczeniowy nie powinien przekraczać możliwości dziecka, a utrudnienia można wprowadzać stopniowo. Ważna jest także atmosfera podczas zajęć: spokoju, pogody, wzajemnej akceptacji. Swobodne, zadowolone dziecko szybciej i łatwiej uzyskuje rezultaty.

          Każdą rozpoczętą pracę nad głoską należy prowadzić rzetelnie do końca, utrwalając materiał w coraz to inny sposób:

-        stosując różnorodne pomoce i materiały,

-        wracając do poprzednich ćwiczeń w zmodyfikowanej formie, itp.

Młodszym dzieciom, już po skończeniu zajęć zdarza się powrót do popełnianych wcześniej błędów. Pod nadzorem w domu i w przedszkolu mówią poprawnie. Ale na podwórku, wśród rówieśników oszczędzają sobie tego wysiłku. Dlatego zajęcia rzadko kończy się nagle. Jest to zwykle proces stopniowego usamodzielnienia dziecka.

          Udział dziecka w zajęciach logopedycznych ma charakter dobrowolny. Przymusem nie da się nakłonić do wykonywania ćwiczeń. Istotną stroną pracy z dzieckiem, o zaburzonej wymowie jest systematyczność i rytmiczność. Dłuższe, nieplanowane przerwy w pracy powodują cofnięcie się już nabytych umiejętności, a nawet całkowite ich zaprzepaszczenie.

           Wskazane jest, aby w zajęciach z dzieckiem uczestniczył ktoś z dorosłych. Przenosi on (rodzic) wyniki z obserwacji i współudziału na zajęcia domowe. Rodzic jest największym sojusznikiem i motorem sukcesu dziecka.

           Proces logoterapii, ze względu na konieczność ćwiczeń tego samego dźwięku, powtarzania go nieskończoną ilość razy w różnych okolicznościach i kontekstach, często przez długi okres czasu, jest zajęciem uciążliwym, wymagającym cierpliwości. Może to być dla dziecka nudne i stymulowanie wypada głównie na rodziców. Dlatego dobra współpraca logopedy z dzieckiem i jego rodzicami w każdym przypadku przynosi całkowitą, bądź znaczną poprawę wymowy.

                                                                   powrót na stronę główną